Whats is a “देवराई”? Its the flora and fauna preserved by the people of the land for centuries in the name of god. We have almost 6 such groves in the perimeter of 10 kms of our camping sites. Many campers ask me what is this “देवराई” . Here is some light on what it really is and how such practices make us unique globally. When the world realized, the threat of global warming, deforestation, our ancestors already have been learning and teaching generations to preserve,protect the ecosystem for thousands of years. Lets understand what’s this.. To make the environment sustainable, a number of measures are necessary to be taken up by the people and government across the globe. Some of these measures are- use of efficient and eco-friendly technologies, sustainable use of resources and adoption of indigenous practices like keeping of sacred groves. Here in the current article we are going to discuss about sacred groves, their meaning, importance and practices. The word sacred means: considered to be holy or ‘connected with a god’ and the word ‘Grove’ means: a small area of land with trees of particular types grown on it. Thus by combining these two words the final dictionary meaning of the couple of words Sacred Groves is: “A small area of land with particular types of trees grown on it and that are considered to be holy by the local human community. In other words Sacred Groves can be defined as below- An area with particular types of trees dedicated to local deities or ancestral spirits that are protected by local communities through social traditions and taboos incorporating spiritual and ecological values are called as sacred groves. Indian Practice of keeping Sacred Groves The presence of sacred groves of India has been documented since the early 1800s. Sacred Groves of India comprise trees like Deodara (Cedrus deodara), considered to be the “abode of Gods” Sal (Shorea robusta), Rudraksha (Elacocarpus species), Bael (Aegle marmelos), and Ashok (Saraca asoca), and kadam (Anthocephalus kadamba), Pipal (Ficus religiosa), Neem (Azadirachta indica), Banyan tree (Ficus benghalensis): native to India, Mango tree (Mangifera indica) and bushes like, Basil (Ocimum basilicum & Ocimum minimum) (native to India and Iran) and grass like Doob or Durva (cynodon dactylon) etc. See a video of our guests, involved in an activity of One with Nature @ a Devrai, the sacred grove near Pune To visit such sacred grove, and also to have best ever camping experience, Let’s go camping
We humans are nothing but an integral part of the nature, just like all other creatures incluging huge animals to micro-organisms. We are just like them. We have little upper hand as we can relate to past and draw assumptions to make future even better. And if we use this ability in right way we can take the entire world including all human beings and every single element in the nature to whole new height of harmony. If at all there is any creator, it must have thought of a big role to be played by human being in nature. Are we really playing the role of peace and harmony keeper in nature? A big question, isn’t it! We have even forgotten the basics, the roots of ours so no wonder we have already forgotten the noble role, awaiting for us to be acted upon. We have even forgotten that we are fundamentally nature. We are not something other than nature. If we restore these principles in life, our lives would thrive. Generations would feel the amazing ability to lead lives in peace and harmony. Today I am talking only about lives of human being however that’s not it! Let me tell you some fundamental benefits of being into the nature. We are quite away from these benefits now a days. We are on the verge of losing them forever. Common men and women, must learn these benefits so that, everybody in the society can benefit from those. Nature deficit disorder exists, and most of us have it. Richard Louv is a person I look up to all the time. He coined the term “nature deficit disorder” to describe the social, behavioral, and health consequences of alienation from the natural world. Although scientists are just beginning to understand the health impacts of urban, mostly indoor living, one thing is clear — we need to put down our devices and get outside. It’s good for your heart (mind) Japanese researchers have shown that forest bathing, the practice of sitting in the forest, lowers your blood pressure, pulse, and heart rate variability. It has also been shown to decrease stress hormone levels. We at nisargshala, do this activity for our guests. They feel the peace deep inside. You’re less likely to be overweight I am a good example of this. I was trapped in corporate living and overgrown my body weight to everyones surprise. In last two years, I am on the path of “Lets get outside” and the results are just amazing. In both kids and adults, access and exposure to nature has been shown to lower the risk of obesity. This relationship is most likely due to increased physical activity. Additional studies show that forest bathing decreases blood sugar and cortisol, both of which are also associated with obesity. Other precious benefits – You’ll be happier and improve your memory People who live close to nature experience less anxiety and depression. Walking in nature has been shown to improve mood and short-term memory in people with depression, as well as decrease rumination (repetitive, negative thoughts) and brain activity associated with mental illness. You’ll fight off illness more efficiently Again, let quote here, my own example. The last I was in ill-health, was in 2017. Not even seasonal illness could put me to rest in bed. Exposure to nature improves immune system function in otherwise healthy people, increasing the production of natural killer cells, an important part of our defense against viruses and cancer. We do better In children, time spent in natural settings decreased ADHD (attention deficit hyperactivity disorder) symptoms. In adults, contact with nature improves focus, concentration, and work productivity. And for adults, it results in better productivity at work. Benefit of exercise without doing any Being outside is good for your health, even without the benefit exercise. But if you do choose to exercise in nature, studies show that you’ll feel a greater sense of revitalization, energy, enjoyment, and satisfaction. Nature is painkiller Just looking at nature scenery in a photo or out a window can reduce our experience of pain. Harmonize with nature’s rhythms Being outdoors, and away from artificial lights, helps synchronize your biology to natural circadian rhythms. Scientists investigating chronobiology, the study of biological rhythms, have shown that our connection to natural light/dark cycles helps to regulate our sleep, our moods, our stress levels, and our hormones. Indeed, feeling of gratification Setting aside artificial stimulation and immersing yourself in nature makes you more aware of your surroundings. You hear the rustle of leaves, the creaking of leaves, and the songs of the birds. It’s mindfulness meditation at its most simple. To our good luck, Pune is such a beautiful city, surrounded all round by amazingly striking natural world. If you keep exploring every weekend, it will take almost three years for you to see all the places. You can get most of these benefits even with sporadic exposure to nature. Even if you can only get out of the city infrequently, it will improve your health in countless ways. What are you waiting for? Regards Hemant S Vavale – 9049002053 Note – Author is engaged in offering nature experiences with the help of different activities in nature. Every weekend he organizes camping event near Pune, in Velhe. These excursions focus on posing direct; Guided experiences to men, women and kids from City, such as camping, hiking, trail walking , heritage walks, heritage hikes, stargazing, One-with-nature, adventure, etc.
आपला सह्याद्री अनेक गोष्टींसाठी प्रसिध्द आणि आकर्षणाचा केंद्रबिंदु आहे. सह्याद्रीच्या कुशीत वसलेली, बहरलेली संस्कृती कशी होती, कशी आहे या विषयी आपण एका लेखामध्ये माहिती घेतली आहेच. तुम्हाला सह्याद्री व त्याची संस्कृती विषयीचा लेख वाचायचा असेल तर इथे क्लिक करा. सोबतच आपण सह्याद्री मधील विविध बेडकांच्या जाती-प्रजाती विषयी देखील माहिती घेतली आहे. सह्याद्रीच्या रानावनांत कोणकोणत्या भाज्या (रानभाज्या) उगवतात व त्या बनवाव्या कशा या विषयी देखील आपण सविस्तर माहिती घेतली आहे. पश्चिम घाटातील बेडुक देखील अभ्यासाचा विषय आहे. या विषयी अधिक माहिती इथे क्लिक करुन मिळेल. आज आपण सह्याद्री तील आणखी एका वैशिष्ट्यपुर्ण जीवा विषयी माहिते करुन घेणार आहोत. तो म्हणजे सह्याद्रीतील खेकडा! माझा ट्रेकिंग पार्टनर अरविंद एक भला मोठा मुठा हातात घेऊन.. आपल्या शहराच्या मावळ पट्ट्यात आढळणा-या दोन मुख्य खेकड्याच्या जाती म्हणजे मुठा खेकडा व काळा खेकडा या होय. पावसाळा सुरु होण्यापुर्वी दुर्गम भागातील लोक जीवनावश्यक सामग्रीची खेरेदी करुनच ठेवतात यात किराणा माल मुख्य असतो. याचे कारण असे की पावसामुळे तालुक्यच्या ठिकाणी जाणे त्यांना शक्य नसते. या सामग्री सोबतच मोट्या प्रमाणात सुकी मासळी देखील विकत घेतली जाते. रानभाज्या व परसबागीतील भाज्यांमुळे फायबर, विटामिन इत्यादींची पुर्तता होते पण प्रोटीनसाठी सुकी मासळी, नदी-नाल्यातील मासे, खुबे व खेकडे यांच्यावर अवलंबुन राहावे लागते. खेकड्यांमुळे भातखाचरांना देखील नुकसान होऊ शकते. भाताची रोपे लहान असताना, खेकडे ही रोपे खाऊ शकतात व त्यामुळे शेतक-यांची मेहनत वाया जाते. त्यामुळे देखील शेतीच्या आसपासच्या परीसरातील खेकडे पकडणे शेतक-यांसाठी अनिवार्य होऊन जाते. मुठा जातीचा खेकडा मी खेकड्यांचा व संस्कृतीचा काही संबंध आहे का हे तपासण्याचा प्रयत्न केल्यावर मला समजले की महादेव कोळी या समाजामध्ये बाळंतिण पुजे मध्ये खेकड्याचा नैवेद्य दाखवण्याची प्रथा काही भागात आहे. तसेही अन्न पुरवठा म्हणुन खेकड्यांचा वापर हा देखील संस्कृतीचाच एक भाग आहे. खेकडा, या विषयावर देखील संशोधनास खुप वाव आहे. ज्याप्रमाणे समुद्रकिनारी खेकड्याची शेती केली जाते त्या प्रमाणेच, पश्चिम घाट माथ्यावर, जिथे खुप जास्त पाऊस पडतो, अशा भागात, जमिनीवरील खेकड्यांची शेती करण्यासाठी खुपच पोषक वातावरण आहे. यामुळे हजारोंच्या संख्येने रोजगार निर्मिती होऊ शकेल. तरुण पिढीने, अभ्यासकांनी, धोरणे बनविणा-यांनी या विषयाकडे देखील लक्ष दिले पाहिजे. आपली कॅम्पसाईट ज्या भागात आहे तिकडे खेकडे पकडण्याचे काम अगदी प्रत्येक घरातील माणसे करतात. प्रत्येक घरी आठवड्यातुन किमान एकदा तरी खेकड्याचे कालवण होतेच होते. खेकडे पकडण्यासाठी (आणि मासे देखील) ही मंडळी एका विशिष्ट साधनाचा उपयोग करतात. हे बांबुचे बनविलेले असते. याला गडदे/गडद असे म्हणतात. या गडद्यामध्ये खेकड्यांसाठी काहीतरी खाद्य टाकले जाते जसे गांडुळ, चिकनचे आतडे, खेणखतातील मोठाले गोल किडे, इत्यादी. खेकडे या गडद्यामध्ये आले की त्यांना बाहेर पडता येत नाही त्यातुन. तुम्ही जर कधी आमच्या कॅम्पसाईट ला आलात तर आवर्जुन गडदे कसे असते हे पहा. लहान मुले देखील खेकडे पकडु शकतात. त्यासोबत खेकडे पकडण्यासाठी आणखी एक पध्दत वापरतात. ती म्हणजे एखाद्या लांब काठीच्या टोकाला गांडुळ अथवा खेकड्याचे कोणतेही खाद्य बांधुन, त्या काठीचे टोक खेकड्याच्या बिळात घालायचे. खाद्याच्या वासाने खेकडा, ते खाद्य खाण्यासाठी त्या काठीला पकडण्याचा प्रयत्न करतो. काठीला थोडे हिसके बसले की पकडणाराला समजते की खेकडा आहे असे. मग हळु हळु ती काठी वर वर उचलायची. काठीच्या पाठोपाठ खेकडा देखील बाहेर येतो, मग चतुराईने, खेकड्याला, त्याच्या पाठीच्या बाजुने पकडायचे. हाताने पकडने हे थोडे जिकीरीचे काम आहे. खेकडा विषारी जरी नसला तरी त्याचा चावा मजबुत असतो. त्यामुळे तुम्हला जर खेकडा हाताने पकडण्याचे कसब माहित नसेल तर त्यापासुन लांब थांबलेले कधीही शहाणपणाचे होय. खालील व्हिडीय मध्ये पहा गडद्यामध्ये खेकडा पकड्याची पध्दत! खेकड्याचे कालवण (कालवण म्हणजे रस्साभाजी) माझे वडील, आम्हाला एक किस्सा नेहमी सांगायचे. माझ्या आईचे माहेर म्हणजे वारकरी कुटुंब. माहेरी त्यांच्याकडे वशाट कधी कुणी केले ही नाही आणि खाल्ले ही नव्हते. लग्नानंतर, बाबुजींनी (वडीलांना आम्ही बाबुजी म्हणायचो!) एकदा खेकडे आणले घरी व आईला कालवण करायला सांगितले. मटण शिजवतात तसे तिने खेकडे, आधी शिजायला ठेवले. पाच मिनिटे गेली, दहा मिनिटे गेली, अर्धा तास, एक तास होऊन गेला, तरीही खेकडे काही शिजेनाच. आई वेळोवेळी हाताने , पातेल्यातील खेकडे दाबुन पहायची. बाबुजींनी विचरले झाले का कालवण, त्यावर ती म्हणाली की खेकडे शिजतच नाहीत. अजुनही कडकच आहेत. तिच्या या उत्तरावर बाबुजींनी कपाळावर हात ठेवला व तिला खेकडा कसा शिजवतात हे शिकवले. तर खेकड्याचे कालवण करणे व ते देखील चवदार, ही एक कलाच आहे. ग्रामीण भागात, प्रत्येक घरात या कलेतील पारंगत गृहीणी अजुनही आहेत. इतक्या वर्षात माझी आई जसे खेकड्याचे कालवण तितके चवदार मी इतरत्र कुठेही खाल्लेले नाही. माझ्या आईच्या हातचे खेकड्याचे कालवण आणि घुग-याचे (काळे घेवडे) कालवण खायला मिळण्यासाठी भाग्य लागते बरका! खालील व्हिडियोमध्ये पहा, खेकड्याचे कालवण करण्याची कोकणी पध्दत. आमच्याकडे कॅम्पिंग ला आलात व खास आग्रह केलात तर आपण मिळुन खेकडे पकडण्यासाठी जाऊ शकतो ;). आमचा हा लेख तुम्हाला आवडला असेल तर अवश्य शेयर,फॉरवर्ड करा. आपला हेमंत सिताराम ववले निसर्गशाळा, पुणे. Our Upcoming Events July 2023 Jul 15 15 July 2023 Walk through Clouds & Camp Calling all dreamers and adventurers! Are you ready to experience the extraordinary? Join us on an enchanting journey as we walk through clouds, transcending the ordinary and embracing pure wonder. […] Find out more Jul 22 22 July 2023 Extreme Adventure & Camping Nisargshala Velhe, nisargshala Velhe, Maharashtra 412221 India Calling all adventure enthusiasts! Join us for an adrenaline-pumping Waterfall Rappelling & Monsoon Camping experience at Nisargshala! Feel the rush as you descend down roaring falls and immerse yourself in […] Find out more Jul 29 29 July 2023 Trek to Andhari Jungle & Camping Nisargshala Velhe, nisargshala Velhe, Maharashtra 412221 India Experience Monsoon Magic: Join Our Andhari Jungle Trek & Monsoon Camping at Nisargshala Immerse yourself in the enchanting monsoon season! Join our weekend trek to Andhari Jungle and experience the […] Find out moreAugust 2023 Aug 14 14 August 2023 Thrilling Monsoon Camp for Families Nisargshala Velhe, nisargshala Velhe, Maharashtra 412221 India A thrilling adventure for entire family, walk through clouds , river crossing and waterfall rappelling. Please click here below to register Find out moreSeptember 2023 Sep 30 30 September 2023 Kutuhal – Younger Kids Camp Nisargshala Velhe, nisargshala Velhe, Maharashtra 412221 India Secure your child’s spot today and let them embark on a magical journey amidst Sahyadri’s natural beauty near Pune. Nature Explorers Camp awaits, ready to create lifelong memories in the […] Find out moreNovember 2023 Nov 25 25 November 2023 Huppya : Kids Nature & Adventure Camp Nisargshala Velhe, nisargshala Velhe, Maharashtra 412221 India Our kids the magic touch of nature, they need to listen to the enchanting music of nature, they must take dip
रविवारी माझी दोन्ही मुले आणि मी, माझ्या एका मित्राच्या जमिनीवर झाडे लावण्यासाठी गेलो. तो मित्र, त्याचे संपुर्ण कुटुंब देखील होते. मित्राने या मोहीमेसाठी टिकाव, घमेल, फावड आदी सर्व औजारे व काही रोपे देखील खरेदी केली. पाऊसकाळ संपल्यानंतर देखील पाण्याशिवाय जगतील अशा रोपांची निवड आम्ही केली. हे सगळे घेऊन आम्ही गेलो प्रत्यक्ष जागेवर वृक्षारोपण करण्यासाठी. माझा मोठा मुलगा ११ वर्षांचा व धाकटा ७ वर्षांचा आहे. मित्राच्या दोन मुली त्या देखील अशाच वयोगटातील आहेत. सर्वांनी कामाचे वाटप केले. कुणी खड्डे खोदायचे, कुणी माती बाजुला ओढायची, कुणी रोपे गाडीपासुन आणुन, त्याची प्लास्टीक पिशवी काढुन रोप लावायचे व शेवटी कुणीतरी माती सारुन शेवट करायचा. आम्ही तर उत्साहात होतोच, पण आमच्या पेक्षा जास्त उत्साहात होती आमची मुले. काय करु आणि काय नको अशी त्यांची अवस्था झाली. मध्येच मुले म्हणायची आम्ही खड्डे खोदतो, फावड्याने माती ओढतो. त्यांना ते काम जमणार नसले तरी मी त्यांच्या हातामध्ये औजारे देत होतो व त्यांना कामाचा अनुभव देखील देत होतो. असे करीत आम्ही २५-३० झाडे लावली. शंभर एक आंबा व जांभळाच्या बिया देखील लावल्या. थोडे पाणी शिल्लक होते ते देखील मोजक्या झाडांना दिले. मग, अंधार पडता पडता आम्ही भोजनाचा आनंद घेतला. आम्हाला अजुन जास्त अंधार पडायची वाट पहायची होती कारण मुलांना काजवे दाखवयाचे होते. रात्री साडे आठ पर्यंत आम्ही तिथेच थांबलो. भरपुर काजवे पाहिले. आणि परतीचा प्रवास करुन, घरी आलो.हा दिवस होता वटपोर्णिमेचा. आणि आम्ही वडाची १०-१२ रोपे, फांद्या देखील लावल्या होत्या याच दिवशी. वाटेने येताना, पावसाच्या हलक्या सरी येत होत्या अधुन मधुन. मुलांशी गप्पा ही सुरुच होत्या प्रवासात. आणि माझ्या मनात देखील माझा माझ्याशीच संवाद सुरु होता. दिवसेंदिवस निसर्ग-पर्यावरणाची वाट लागत आहे. कुठे सुके दुष्काळ तर कुठे ओले दुष्काळ. केवढी मोठी संकटे मनुष्यापुढे आ-वासुन उभी आहेत. ही संकटे कोणत्याही क्षणी मनुष्यास गिळुन टाकतील, नष्ट करतील. नुसता मनुष्यच नष्ट होईल असे नाही तर संपुर्ण पृथ्वीच विनाशाच्या दिशेने प्रवास करीत आहे. खगोलशास्त्राप्रमाणे पृथ्वीच काय पण सुर्य व आकाशगंगा हे देखील कधी ना कधी नष्ट होणार आहेतच. पण सध्या पृथ्वीवर विनाशाचे जे तांडव सुरु आहे, ज्या समस्या आहेत त्या बहुत करुन मानवनिर्मित आहेत. या मानवनिर्मित समस्या सोडविणार कोण? निसर्ग वाचवायचा असेल तर वनसंपदा वाढवली पाहिजे. वनसंपदा वाढवायची असेल तर झाडे लावली पाहिजेत. असलेली झाडे जगविली पाहिजेत. वणवे थांबवले पाहिजेत. मग प्रश्न येतो, ”पण हे करणार कोण?” इथे या प्रश्नाचे उत्तर “मी तरी नाही करणार !” असे मिळते. भलेही कुणीही असे उत्तर देऊदेत नको पण सांप्रत उत्तर हेच आहे. प्रश्न अनुत्तरीतच आहे. निसर्ग आवडतो, झाडे लावली पाहिजेत, जगवली पाहिजेत हे सगळे सर्वांना माहित आहेच. यात नवीन काहीच नाही. कधीकधी या सर्व समस्यांकडे पाहण्याचा प्रत्येकाचा दृष्टीकोण देखील वेगवेगळा असु शकेल. व त्यावरील उपाययोजनांच्या संकल्पना देखील वेगवेगळ्या असु शकतील. तसेच प्रत्येकाच्या याबाबतीतील प्रेरणा देखील वेगवेगळ्या असु शकतील. कुणाला झाडांच्या गर्द सावलीमध्ये बसायला आवडते, तर कुणाला घनदाट जंगलांमधुन चालावयास आवडते. कुणाच्या संवेदनशील कवि मनाला निसर्गाच्या सहवासात असताना पंख फुटतात तर कुणाला आध्यात्मिक शांती व समाधानाचा अनुभव येतो. सगळ्या जगाच्या रहाटगाडग्यात, जिथे फक्त आणि फक्त व्यवहार होतात, देवाण घेवाण होते तिथे फक्त आणि फक्त झाडेच आहेत की जे मनुष्यास आणि एकुणच निसर्गास फक्त आणि फक्त देतच राहतात. आपल्या प्रत्येक नात्यांमध्ये अंतिम हेतु आहे मला काय मिळेल? माझा काय फायदा? माझ्यासाठी कुणी काय-काय केले? आणि जर कुणी खरच तुमच्यासाठी काही करीत नसेल तर आपोआपच तुम्ही त्याच्यासाठी काहीही करणे सोडुन द्याल. यात कोणत्याही व्यक्तिचा दोष नाहीये. एक व्यक्ति म्हणुन ‘मी’ जितका माझ्या स्वार्थाचा, माझ्या फायद्याचा विचार करतोय, तितकाच एक ‘समाज’ म्हणुन ‘मी’ (म्हणजे मी देखील समाज आहे) माझ्या (म्हणजे समष्टीच्या) स्वार्थाचा विचार करीत नाही. आपली एकंदरीत संस्कृतीच (civilisation) व्यक्तिकेंद्रीत झालेली आहे. या नवसंस्कृतीमध्ये माझ्या सुखा-समाधाना खेरीज अन्य काहीही महत्वाचे नाही, अशी शिकवण पावलापवलावर अधोरेखीत केली जात आहे. नागरी व्यवस्था व्यक्तिकेंद्रीत आणि व्यक्ति झालाय सुख-सोई, उपभोग केंद्रीत! आणि ह्या उपभोगाचा आधार आहे पैसा! निसर्गाच्या अन्नसाखळीमध्ये मनुष्य सर्वोच्च स्थानी आहे असा जो आविर्भाव सध्या रुढ झालेला आहे त्यातुन आपल्या सामाजिक मनामध्ये एक गैरसमज रुढ झालाय. तो म्हणजे मनुष्य या वसुंधरेचा मालक आहे. व त्यातुनच सर्व प्राकृतिक संसाधनांचे शोषण करण्याची जणु स्पर्धाच निर्माण झालेली आहे. आणि हे मागील काहीशे वर्षांत झालेले आपण पाहतोय. वस्तुथिती मात्र वेगळीच आहे. प्रत्यक्षात मनुष्य या वसुंधरेचा, या धरणीमातेचा, या भुमातेचा पुत्र आहे. पुत्र कधीही शोषण करीत नाही. तो दोहन करतो. असे घडण्याचे कारण काय असेल? शहरेच काय तर हल्ली गावांकडेही पाणी नळ योजनेद्वारे येत आहे. स्वच्छ, शुध्द पाणी घरात मिळणे हा प्रत्येक नागरीकाचा हक्कच आहे. हे स्वच्छ शुध्द पाणी मिळविण्यासाठी करावे काय लागते? तर पाणीपट्टी भरली की झाले? या स्थानिक स्वराज्य संस्था अशा योजनांद्वारे पाणीपुरवठ्याची सोय करताहेत त्यांना देखील जलस्त्रोत पुनर्भरणासारख्या चिंता सतावताना दिसत नाहीयेत. कारण यासाठी मोठ-मोठी धरणे आधीच बांधुन ठेवली आहेत. आणि नसतील तर अशा धरणांची रचना होताना भविष्यात दिसेल सुध्दा. या धरणांतील पाणीसाठा करुन ठेवण्याची क्षमता देखील दिवसेंदिवस कमी होत चालली आहे. याचे कारण म्हणजे धरण-क्षेत्रात होणारा पर्यावरणाचा –हास. या –हासाची मुख्य कारणे आहेत वणवे आणि वृक्षतोड. वणव्यांमुळे जमिनीची धुप मोठ्या प्रमाणात होते व मोकळी झालेली माती पावसाच्या पाण्यासोबत धरणात येऊन साचते. अशा मातीचे म्हणजेच गाळाचे अक्षरशः डोंगरचे डोंगर धरणांमध्ये दिसताहेत. धरणातील गाळ उपसण्याचे कार्य देखील कमी प्रमाणात का होईना सुरु आहे. अनेक सामाजिक संस्था, कृषिखाते, सामाजिक-पर्यावरन कार्यकर्ते हे काम करीत आहेत. त्यांचे करावे तेवढे कौतुक थोडेच. कारण या जल-समस्या जशी सर्वांना आहे तशी यांनादेखील आहे. पण बाकी कुणीही या कामासाठी वेळेचे व श्रमाचे दान करीत नाही, हे लोक करतात. पण गाळ उपसल्याने खरच का आपल्या समस्यां सुटणार आहेत? तर नक्कीच नाही. आज गाळ उपसला की पुढच्या आणखी पाच-पन्नास वर्षांमध्ये गाळ पुन्हा साचणारच. आणि तो असाच साचत राहील. हे थांबवायचे असेल तर पावसाच्या पाण्यासोबत होणारी मातीची धुप थांबवली पाहीजे. व ही धुप थांबवायची असेल तर वणवे लावणे अजिबात बंद केले पाहिजे. पण हे करणार कोण? सामाजिक वनीकरण खात्याने या संदर्भात चालु वर्षी एक स्तुत्य पाऊल उचचले आहे. वन संरक्षणासाठी १९२६ ही एक हेल्पलाईन सुरु करुन, वणव्यांविषयी माहिती देण्याचे आवाहन नागरीकांस केले. यामुळे लागलेला वणवा, जो पुर्वी संपुर्ण डोंगर जाळुनच शांत व्हायचा तो सध्या किमान तास-दोन तासांत तरी विझवला जातो. हे ही नसे थोडके. पण हे थोडके प्रयत्न खरच खुप तोकडे आहेत. मी स्वतः या उन्हाळ्यात वीसेक वणव्यांची वर्दी हेल्पलाईन ला दिली. प्रत्येक वेळी त्वरीत प्रतिक्रिया व कार्यवाही करीत वणवे विझवले. पण पुन्हा कधी त्या भागात जाणे झाले तर मला ते डोंगर जळुन गेलेलेच दिसले. म्हणजेच काय तर जे काही प्रयत्न सुरु आहेत ते पुरेसे नाहीयेत हेच इथे अधोरेखीत होत आहे. तुम्ही म्हणाल पाण्याच्या नळापासुन सुरु केलेला उलटा प्रवास वणव्यांपर्यंत कसा काय गेला! मला या
वेगवेगळ्या ऋतुंमध्ये वेगवेगळ्या भाज्या आपणास रानावनांत खावयास मिळतात. गोड, आंबट, तिखट अशा वेगवेगळ्या चवींच्या या भाज्या ओळखता मात्र आल्या पाहिजे. यातील अनेक वनस्पती औषधी आहेत. स्थानिक परंपरागत ज्ञानाप्रमाणे विविध वनस्पतींचा उपयोग विविध विकारांवर जखमांवर केला जातो. उदा कोळ्याचा मका नावाचा एक कंद पावसाळ्यात फुलतो. अगदी मक्यासारखाचा पण बहारदार दिसणा-या या मक्याचा कंद विंचवाचे विष उतरवण्यासाठी वापरतात..
आपल्या भागातील विविध रानभाज्यांविषयीचे संकलन या लेखामध्ये आहे. लिंक वर क्लिक करुन भाजीची, ओळख, पाककृती, औषधी उपयोग अशी माहिती मिळवा.